Ondanks dat onderzoek aantoont dat cognitief sterk functionerende (CSF) leerlingen baat hebben bij differentiatie, wordt dit in de praktijk niet altijd consistent toegepast door leraren. Vaak worden CSF-leerlingen uit hun reguliere klassen gehaald voor speciale programma's, wat kan leiden tot een gebrek aan ondersteuning van deze leerlingen in hun dagelijkse leeromgeving. Onderzoekers Maria Nicholas, Andrew Skourdoumbis en Ondine Bradbury doken in de literatuur en maakten een overzicht van wat er al geweten is over effectieve differentiatiepraktijken die in de klas kunnen toegepast worden.

Nicholas en collega’s omschrijven differentiatie als het strategisch gebruik van verschillende onderwijsmethoden om tegemoet te komen aan de diverse leerbehoeften van leerlingen. De leraar kan variëren in aanpassingen aan de leerinhoud, het leerproces, de leerproducten, of de leeromgeving. Effectieve differentiatie vereist meer dan alleen verschillende activiteiten aanbieden, het gaat om doordachte praktijken implementeren die gebaseerd zijn op de individuele leerbehoeften van leerlingen.

De onderzoekers identificeerden op basis van 38 wetenschappelijke studies (gepubliceerd tussen 2000 en 2022) 15 effectieve differentiatiepraktijken voor CSF-leerlingen in zowel het basis- als secundair onderwijs. Deze differentiatiepraktijken zijn effectief gebleken in verschillende studies en kunnen afhankelijk van de context en leerbehoeften van de leerlingen gecombineerd worden voor een optimaal resultaat.

De 15 effectieve differentiatiepraktijken voor CSF-leerlingen zijn:

1. Uitdaging en hoger-orde denken: het verkennen van onderwerpen met meer uitdaging en complexiteit, waarbij ook hogere orde denkprocessen volgens de taxonomie van Bloom gestimuleerd worden.
2. Aansluiten bij interesses: taken en projecten baseren op de interesses van de CSF-leerlingen om hen meer te motiveren en meer bij de les te betrekken.
3. Open, probleemgestuurde vragen: onderzoeken en projecten die CSF-leerlingen stimuleren om problemen zelfstandig op te lossen en creatieve oplossingen te bedenken.
4. Verrijking: gebruik van bronnen en lesmateriaal die verder gaan dan de standaard lesmaterialen.
5. Keuze bieden: CSF-leerlingen de mogelijkheid geven om keuzes te maken in hun leeractiviteiten om hen meer eigenaarschap te geven over hun leerproces.
6. Homogene samenwerking: samenwerking tussen leerlingen met vergelijkbare cognitieve vaardigheden om hen uit te dagen en van elkaar te laten leren.
7. Meerdere leerwegen: verschillende leerpaden aanbieden om tot eenzelfde leerdoel te komen, zodat leerlingen hun eigen leerstrategie kunnen kiezen.
8. Heterogene samenwerking en peer teaching: samenwerking tussen leerlingen met verschillende cognitieve vaardigheden om empathie en begrip te ontwikkelen, en door peer teaching elkaar te helpen en uit te dagen.
9. Versnellen: CSF-leerlingen sneller door de leerstof laten gaan dan hun leeftijdsgenoten.
10. Dialoog met leraren: regelmatige gesprekken tussen CSF-leerlingen en leraren over leerdoelen, voortgang en uitdagingen.
11. Compacten: inhoud samenvatten en samenvoegen zodat CSF-leerlingen sneller door de leerstof kunnen gaan en tijd hebben voor verdieping.
12. Zelfregulatie ondersteunen: CSF-leerlingen helpen bij het ontwikkelen van zelfregulatievaardigheden zoals plannen en tijdbeheer.
13. Creativiteit stimuleren: CSF-leerlingen aanmoedigen om creatieve oplossingen en ideeën te bedenken en uit te werken.
14. Interdisciplinair of crosscurriculair werken: projecten en opdrachten die vakgebieden overschrijden om een bredere en diepere kennis te ontwikkelen.
15. Rolmodellen en mentoren: CSF-leerlingen in contact brengen met rolmodellen en mentoren om hen te inspireren en te begeleiden.

Nicholas en collega’s geven aan dat deze lijst van praktijken gebaseerd is op een eerder beperkt aantal studies en voornamelijk studies uit één land (Verenigde Staten). Ze pleiten dan ook voor meer onderzoek naar differentiatiepraktijken in meer diverse contexten.

Meer weten? Nicholas, M., Skourdoumbis, A., & Bradbury, O. (2024). Meeting the Needs and Potentials of High-Ability, High-Performing, and Gifted Students via Differentiation. Gifted Child Quarterly, 68(2), 154-172. https://doi.org/10.1177/00169862231222225

Deze bijdrage werd geschreven door dr. Katelijne Barbier (Expertisecentrum Talent, UAntwerpen)