Studiedag: cognitief talent koesteren en uitdagen

Cognitief talent in Vlaanderen: resultaten van het TALENT-project  (slides - video)
Karine Verschueren & Jeroen Lavrijsen (KU Leuven)

Onder de paraplu van het TALENT-project werden de afgelopen vier jaar verschillende wetenschappelijke studies uitgevoerd naar onderwijs aan en ontwikkeling van cognitief begaafde leerlingen in Vlaanderen. In welke mate lijken deze leerlingen op hun gemiddeld begaafde leeftijdsgenoten? En waarin verschillen ze? Wat maakt dat sommige cognitief begaafde leerlingen het goed doen op school en zich betrokken voelen en andere niet? En op welke manier kunnen leraren en begeleiders een rol spelen in de ondersteuning van cognitief begaafde leerlingen? In deze inleidende sessie bieden we een overzicht van de belangrijkste resultaten uit het wetenschappelijke TALENT-onderzoek.

What schools can do to promote youth’s talent development  (slides - video)
Rena F. Subotnik, PhD (Center for Psychology in the Schools and Education, American Psychological Association, USA)

Although individual differences in abilities exist, talent development is based on the notion that those abilities are malleable and need to be cultivated over time.  This presentation will offer a synthesis of research that underscores the differences between talent development and traditional gifted education programming approaches, with ideas for how to build on these important differences to benefit gifted children and youth.  Among the key points of the talk will be (1) a focus on domain or subject specific talent, (2) psychosocial skills that help to fortify students’ ability to handle personal and interpersonal challenges in achieving one’s goals, and (3) exposure to the concept of insider knowledge that is too often unavailable to families and communities.

Kinderen worden geboren met een verschillende aanleg. Het concept talentontwikkeling is gebaseerd op het idee dat deze aanleg tot op zekere hoogte kneedbaar is en dat oefening nodig is om aanleg te vertalen naar inzetbare vaardigheden. Deze lezing zoomt vanuit wetenschappelijk perspectief in op de verschillen tussen de talentontwikkelingsbenadering en meer traditionele opvattingen over onderwijs aan begaafde leerlingen. Vanuit een analyse van deze verschillen worden concrete ideeën geopperd over hoe onderwijs aan begaafde kinderen en jongeren best georganiseerd wordt. Centraal in de lezing staan onder meer (1) de focus op domeinspecifieke talenten, (2) de rol van sociale en emotionele vaardigheden die begaafde leerlingen helpen om persoonlijke en sociale hindernissen te overwinnen op weg naar hun doelen, en (3) de rol van insider knowledge (impliciete voorkennis), een soort kennis waartoe niet alle groepen begaafde leerlingen een gelijke toegang toe hebben.

PARALLELRONDE 1

1. Motivatieprofielen bij cognitief begaafde leerlingen  (slides)
Alicia Ramos (KU Leuven)

Niet alle cognitief begaafde leerlingen slagen er in om op school resultaten te halen die overeenkomen met hun mogelijkheden of aanleg. We spreken in dat geval van onderpresteren. Maar hoe komt dat onderpresteren tot stand? Welke motivationele factoren spelen hier een rol in? Op basis van gegevens uit het TALENT-onderzoek brachten we verschillende wegen naar onderpresteren in kaart en probeerden we zicht te krijgen op factoren die samenhangen met types onderpresteren.
 

2. Met het ganse schoolteam aan de slag rond onderwijs aan cognitief begaafde leerlingen: een praktijkvoorbeeld  (slides)
Birgit Gypen (Basisschool Sancta Maria, Leuven)

Al verschillende jaren werkt Vrije Basisschool Sancta Maria in Leuven aan een breed en gevarieerd aanbod voor cognitief begaafde leerlingen. Ooit enkel gestart met een beperkt aanbod voor een handvol kinderen, vertrekt de school vandaag vanuit een gedragen schoolvisie die de basis vormt voor de praktijk op school. In deze sessie blikt Birgit Gypen terug op de weg die de school aflegde om te komen tot waar ze vandaag staat. Daarbij staat ze onder meer uitgebreid stil bij de manier waarop gaandeweg het ganse schoolteam mee in het verhaal betrokken werd en bij de rol die professionalisering en coaching in dit proces speelden.
 

3. Trajecten op maat voor leerlingen in het secundair onderwijs  (slides)
Ignace Ryheul (Sint-Jozef Humaniora, Brugge)

Een kwaliteitsvol aanbod voor cognitief sterk functionerende leerlingen vertrekt van een goed uitgebouwd basisaanbod in de klas. Ook uitdagend differentiëren biedt mogelijkheden om het lesaanbod beter op de leernoden van deze leerlingen af te stemmen. Toch blijkt dit voor sommige leerlingen niet genoeg. Sint-Jozef Humaniora Brugge biedt cognitief sterke leerlingen individuele trajecten op maat aan. In deze sessie biedt Ignace Ryheul zicht op de manier waarop deze trajecten in de praktijk tot stand komen, hoe deze trajecten eruitzien en op welke manier ze in de organisatie en het beleid van de school ingebed zijn.
 

4. Signaleren van cognitief talent op school  (slides)
Sabine Sypré (KU Leuven & Universiteit Gent)

Een belangrijk aspect van een beleid rond cognitieve begaafdheid op scholen is het signaleren van cognitief sterk functionerende leerlingen. Opdat interventies ten goede komen van de leerlingen die er nood aan hebben is het belangrijk om zicht te krijgen op welke leerlingen tot de vooropgestelde doelgroep behoren en welke noden deze leerlingen hebben. In deze sessie biedt Sabine Sypré zicht op wat de uitgangspunten van een goede signaleringsprocedure zijn, op hoe de signalering in het beleid van de school kan ingebed worden en op verschillende hulpbronnen om cognitief begaafde leerlingen op school te signaleren.
 

5. Motivationeel maatwerk: welke leraarstijl is motiverend voor cognitief begaafde leerlingen?  (slides)
Maarten Vansteenkiste (Universiteit Gent)

Het motiveren van cognitief begaafde leerlingen is niet vanzelfsprekend voor leraren. Het is zoeken en experimenteren om de juiste, motivationele snaar te raken. In deze zoektocht baseren leraren zich wel vaker op hun motivationele intuïtie en ervaring. Om deze aan te scherpen introduceren we in deze sessie een leerkrachtkompas dat bestaat uit een diverse set aan motiverende en demotiverende lespraktijken. We gaan dieper in op de vraag hoe je als leraar maatwerk kan bieden door in te spelen op de psychologische basisbehoeftes aan autonomie, verbondenheid en competentie van cognitief begaafde leerlingen.

PARALLELRONDE 2

1. Schieten op alles wat beweegt, of toch maar liever chirurgische precisie? Over de werkzaamheid van interventies bij cognitief begaafde leerlingen  (slides)
Maarten Vansteenkiste, Sabine Sypré & Michiel Boncquet (Universiteit Gent)

Micro-interventies zijn korte en gefocuste interventies die in de algemene populatie van leerlingen vooral werkzaam blijken te zijn bij leerlingen die risico lopen op onderpresteren. Binnen Project TALENT ontwikkelden we twee online micro-interventies: één die focust op de groeimindset van leerlingen en één die inzet op het nastreven van zinvolle waarden via schoolwerk. In deze sessie stellen we beide interventies uitgebreid voor en gaan we na wat we momenteel weten over de effectiviteit ervan. Aanvullend bespreken we ook de individuele en meer intensieve trajecten die binnen TALENT ontwikkeld werden en die leerlingen via een-op-een-begeleiding kunnen doorlopen.
 

2. Lesgeven aan cognitief begaafde leerlingen in de klas: wat werkt?  (slides)
Katelijne Barbier, Vincent Donche & Elke Struyf (Universiteit Antwerpen)

In deze sessie wordt er ingegaan op de vraag welke lespraktijken effectief zijn voor cognitief begaafde leerlingen in een reguliere klascontext. In het project Talent namen gedurende één schooljaar dertien leraren uit het lager- en secundair onderwijs deel aan een intensief professionaliseringstraject rond lesgeven aan cognitief begaafde leerlingen. Via een reeks Lesson Studies onderzochten en verbeterden ze op systematische wijze hun eigen lespraktijk. Op basis van 37 interviews met deze leraren, zoomen we in op hun opvattingen over cognitieve begaafdheid en hun kijk op effectieve lespraktijken voor deze leerlingen. We lichten ook de impact van het professionaliseringstraject op deze opvattingen en lespraktijken toe: stellen leraren hun opvattingen over cognitief begaafde leerlingen bij doorheen dit traject en gaan ze anders lesgeven? Naast deze resultaten in de Vlaamse context staan we op basis van een reviewonderzoek ook stil bij wat internationaal onderzoek aantoont als lespraktijken die effectief zijn voor het ondersteunen van de motivatie, het leren en de prestaties van cognitief begaafde leerlingen.
 

3. Groeien naar een geïntegreerd verrijkingsaanbod voor cognitief begaafde leerlingen  (slides)
Danielle Verheye (Specialist in Gifted Education)

Meer dan twintig jaar geleden kwam Danielle Verheye voor het eerst in contact met cognitief sterke leerlingen. Het werd de start van een parcours met  verschillende omzwervingen, waarin ze voor deze leerlingen het verschil wil maken. Ze begeleidde verschillende scholen in de uitbouw van een passend beleid, steeds zoekend naar een evenwicht tussen verrijking als onderdeel van binnenklas­differentiatie en klasexterne verrijking. Binnen de eigen klas wordt vooral vakgericht gewerkt, terwijl het aanbod in de kangoeroeklas inspeelt op heel wat andere leer- en ontwikkelingsnoden van begaafde leerlingen. In deze sessie toont ze in detail hoe een verrijkingsaanbod op een school er anno 2021 kan uitzien en op welke manier compacten en verrijken in de praktijk worden georganiseerd. Verwacht je aan een inspirerend verhaal vol concrete en sprekende voorbeelden, maar ook aan een verhaal van zoeken en keuzes maken…
 

4. Meer dan cognitief talent alleen: leerhonger en interesses van begaafde leerlingen stimuleren  (slides)
Jeroen Lavrijsen (KU Leuven)

Sterke cognitieve capaciteiten bieden vele mogelijkheden, maar volstaan op zich nog niet. In deze sessie zoomen we in op twee facetten die mee bepalen of en hoe leerlingen hun potentieel waarmaken. Ten eerste kijken we naar de leerhonger van leerlingen - de gedrevenheid om zich ook in aartsmoeilijke opdrachten vast te willen bijten. Ten tweede verschillen leerlingen in wat ze interessant vinden - waar de ene gefascineerd is door de wetenschap, heeft een andere net uitgesproken artistieke of sociale ambities. We bekijken hoe leerkrachten en scholen gepast op deze leerhonger en interesses kunnen inspelen en zo hun leerlingen kunnen prikkelen om hun talenten ten volle te ontwikkelen.
 

5. Zijn begaafde leerlingen de vreemde eend in de bijt? Sociale relaties van cognitief begaafde leerlingen  (slides)
Nina Steenberghs & Karine Verschueren (KU Leuven)

De coronapandemie en de lange sluiting van de scholen hebben des te meer aangetoond hoe belangrijk contact met leeftijdsgenoten is voor de ontwikkeling van jongeren. Vrienden gaan een steeds belangrijkere rol innemen in het leven van adolescenten en dit geldt zeker ook voor cognitief begaafde jongeren. Toch rijzen er soms bezorgdheden over het sociale netwerk van deze leerlingen en hun aansluiting bij leeftijdsgenoten. Zijn die zorgen terecht? In deze sessie gaan we dieper in op de sociale relaties begaafde leerlingen op school en het effect ervan op de ontwikkeling van jongeren.

Afsluiting studiedag
(met slotbeschouwing door Mevr. Katrien Bonneux, kabinetschef onderwijs van Vlaams Minister Ben Weyts)