Heel wat uitgeverijen hebben in hun onderwijsaanbod een ruime keuze aan materialen die bedoeld zijn voor cognitief begaafde leerlingen. Met TALENT hebben we in 2020 een uitgebreid, maar wellicht niet volledig, overzicht van bestaande differentiatie- en verrijkingsmaterialen gemaakt.

De Ankerscholen van het project Voorbeeldscholen voor Cognitief sterk functionerende leerlingen maakten in 2022 een update van het document en maakten ook een aanvullend document "tips voor binnenklasdifferentiatie" waarmee ze leraren inspireren om met vrij eenvoudige aanpassingen in hun reguliere klaswerking al te differentiëren in de klas. Beide documenten kun je hierboven downloaden.

In het eerste document kan het gaan om enerzijds differentiatiemateriaal horende bij een methode of anderzijds verrijkingsmateriaal dat los van een methode kan gebruikt worden:

• In veel reguliere methoden is extra of andere leerstof opgenomen specifiek bedoeld voor de sterkere leerlingen in de klas. Dit materiaal, differentiatiemateriaal genoemd, is vaak wel wat moeilijker en is uitstekend geschikt voor sterkere leerlingen, maar biedt niet altijd de geschikte uitdaging voor cognitief begaafde leerlingen.
• Verrijkingsmateriaal is materiaal dat speciaal ontwikkeld werd voor cognitief begaafde leerlingen. Het omvat andere, complexe opdrachten die inspelen op de specifieke onderwijsbehoeften van deze groep leerlingen.

Door de grote diversiteit binnen een klasgroep is het niet mogelijk om differentiatie- of verrijkingsmateriaal op voorhand te selecteren en één en hetzelfde materiaal aan te bieden dat voor alle leerlingen binnen deze klas uitdagend en betekenisvol is. Ook binnen de kleinere groep van cognitief begaafde leerlingen zijn de onderlinge verschillen groot. Materiaal wordt dan ook best aangepast aan de onderwijsbehoeften van een individuele leerling of een kleine groep leerlingen met dezelfde behoeften.

Welke doelstelling wil je bereiken met dit materiaal? Valt dit materiaal binnen de interesse van de leerling zodat de intrinsieke motivatie verhoogd wordt? Is het materiaal voldoende complex? Hoe is de beginsituatie van de leerling? Hoe is de situatie in de klas? Kan de leerling er zelfstandig aan werken? Is het materiaal duur? Er zijn tal van criteria om voor een bepaalde leerling een gepaste keuze te maken in het aanbod aan materialen en je in staat te stellen de kwaliteit van dit materiaal te beoordelen. Door ervaring met verschillende materialen en door met deze leerlingen in gesprek te gaan is het mogelijk om jouw aanbod aan uitdagend materiaal steeds uit te breiden, te variëren en steeds beter zicht te krijgen op wat de leerlingen nodig hebben.

Met dit uitgebreide overzicht van differentiatie- en verrijkingsmaterialen voor cognitief begaafde leerlingen willen wij met project TALENT zelf geen uitspraak doen over de kwaliteit van de materialen, net omdat dit zo sterk afhangt van de noden van de individuele leerling.

Verder willen wij ook nog duidelijk maken dat deze lijst allesbehalve volledig is. Het doel is de lijst regelmatig te updaten wanneer nieuwe materialen uitgegeven worden of wanneer oudere materialen niet meer op de markt zijn. Mocht je zelf in jouw klas een materiaal gebruiken dat volgens jou geschikt is voor cognitief begaafde leerlingen, maar ontbreekt op deze lijst, dan mag je ons altijd een mailtje sturen: talent@kuleuven.be.

Misschien nog belangrijk om te vermelden:

• Differentiatie en verrijking gaat steeds hand in hand met compacten. Compacten is het indikken van de reguliere leerstof door herhalingsoefeningen te schrappen zodat enkel de essentiële leerstof overblijft. Op die manier komt tijd vrij om verrijking aan te bieden. Zorg ervoor dat het niet extra bovenop de gewone leerstof komt, want dan zal deze leerling dat als onrechtvaardig ervaren.
• Differentiatie en verrijking wordt best verplicht aangeboden, met compacten als eerste belangrijke voorwaarde uiteraard. Door het verplicht aan te bieden, leren deze leerlingen ook doorzetten als het iets moeilijker wordt. Wanneer het te vrijblijvend is, zullen sommige leerlingen de weg van de minste weerstand nemen en uitdaging vermijden.
• Differentiatie en verrijking moet ook geëvalueerd worden zoals dit ook voor elke andere leerstof gebeurt. Door evaluatie breng je het leerproces van de leerling in kaart en weet je waar zijn of haar zone van naaste ontwikkeling ligt. Hierdoor toon je ook aan de leerling dat hun inspanningen wel degelijk gewaardeerd worden.
• Differentiatie en verrijking moet ook begeleid worden. Eén van de mythes binnen de wereld van cognitieve begaafdheid is dat deze leerlingen alles kunnen zonder begeleiding. Denk bewust na over de begeleidingsnoden van de betrokken leerlingen en evalueer ook of leerlingen met de juiste ondersteuning wel zelf aan de slag kunnen.