Om gepast in te kunnen spelen op de leerbehoeftes van begaafde kinderen, is het nodig om al vroeg zicht te krijgen op hun cognitief potentieel. In een longitudinale studie (SiBO) bij 4.131 kinderen onderzochten we daarom hoe de eerste tekenen van cognitieve begaafdheid al in de kleuterklas kunnen worden opgemerkt. Daarbij voorspelden we, op basis van informatie verzameld in de kleuterklas, wie in het derde leerjaar tot de top 10% zou behoren wat betreft cognitieve vaardigheden.

Uit onze analyse bleek dat cognitief begaafde kinderen vaak al in de kleuterklas een voorsprong hadden op het schoolse vlak. Zo scoorden ze beter op gestandaardiseerde reken- en taaltoetsen en merkten ook de leerkrachten een sneller dan gemiddelde schoolse ontwikkeling op. Hierbij bleek een vroege voorsprong op het vlak van rekenen iets sterker voorspellend dan een voorsprong op het vlak van taal, al leverden beide domeinen een unieke bijdrage. Vooral de gestandaardiseerde tests bleken goede voorspellers te zijn van cognitieve begaafdheid. In Vlaanderen gebruiken scholen al dergelijke tests, zoals de KVS- en LVS-toetsen, vaak om leerachterstanden te signaleren. Deze tests zijn dus ook, in combinatie met leerkrachtoordelen, geschikt om cognitief talent in kaart te brengen (eventueel kan hierbij gebruik worden gemaakt van ‘doortoetsen’, waarbij toetsen bedoeld voor een hoger leerjaar worden afgenomen). Daarnaast waren cognitief begaafde kinderen in de kleuterklas, in vergelijking met hun klasgenoten, ook iets meer zelfbepalend en vertoonden ze een bovengemiddeld toegewijde werkhouding.

Cognitief begaafd zijn is nog geen garantie op schools succes: een significant deel van de begaafde kinderen ondervindt later in de schoolloopbaan toch problemen (bv. zittenblijven), met name in het secundair onderwijs. Daarom bekeken we ook welke cognitief begaafde kleuters later met dergelijke problemen in aanraking kwamen. Daarbij bleken voorlopers van latere schoolse problemen zich soms al in de kleuterklas te manifesteren, met name in lagere scores op de reken- of taaltoets, in conflicten met de leerkracht en in hyperactief-afleidbaar gedrag. Dat onderpresteren soms “diepe wortels” heeft, benadrukt verder het belang van een tijdige herkenning van sterke cognitieve vermogens. Een uitgebreide bespreking van de mogelijkheden om cognitieve begaafdheid tijdig te herkennen, vindt u in ons handboek Ontwikkelen van cognitief talent - Handboek voor onderwijsprofessionals.

Geschreven door Jeroen Lavrijsen

Meer weten?

Lavrijsen, J., Sypré, S. & Verschueren, K. (2022). Snel van start: vroege predictoren van cognitieve begaafdheid bij kleuters. Pedagogische Studiën, 99, 1-18.